(Images from Wathann Film Festival Facebook page)
3 Films from the 10th Wathan Film Festival: A writing/translation exercise
Original critique by Diana Nway Htwe
Burmese Translation by Myint Maung Maung
Dec 2, 2020
As the 10th Wathann Film festival came to a close, I thought it would be worthwhile to discuss some films in relation to each other. The films I have chosen to discuss are Cockroach (dir: Sxar Kiss), Burn Boys (dir: Myat Thu Kyaw), and Estate (dir: Lin Htet Aung). I picked these three films for they present the viewer with a unique perspective on a shared overarching theme: trauma; Repressed trauma—the kind of trauma that cannot be expressed fully (and with no societal systems to solve it). The kind of trauma depicted in these three films in particular is visceral, stemming from an item of fascination that had turned sour and rotten over time. In the case of Cockroach, the item is the adopted brother. For Burn Boys and Estate, it’s the father. The stories are all fictional yet nonetheless no less reflections of lives in Myanmar. The narrative and visual elements in the films delicately reminds the Burmese viewer of the kind of world we know, remember, live or have lived in at one point in time. They also shed light into other kinds of worlds we could only grasp but never fully understand, how ever close they may be.
(In this essay, I will be using the word “Burmese” as a general term to describe the people who reside in geographical Myanmar—not limiting the term to a particular race or culture.)
I have also chosen these three films for among them, there is an obvious gradation in the portrayal of repressed trauma. Cockroach, being the most realistic depiction. Burn Boys is more surreal with evident Dadaist theatrics. Estate, while maintaining a narrative flow, is unapologetically experimental. Thus, the gradation goes from realistic, to theatrical, to experimental.
Cockroach -----Familiarity as Emotional Claustrophobia
Cockroach is a film about a girl who had an affair with her adopted brother and upon the brother’s impending marriage to his fiancé, must decide what to do. The essence of the film, for the Burmese viewer, would be the familiarity—the familiarity of the mundane middle-class Burmese apartment life. The impactful visual cues began as the girl entered her apartment till the end of the film: when she shut the security door but left the main door open; when she asked her mother, “Mom, where is my blanket?”; when the brother innocently asked the mother to button up his shirt, “Mom, can you do this for me?”; The ferocious couple fight next-door for the whole neighborhood to hear--the wife later getting kicked out; In contrast, at the girl’s apartment, the fiancé and the grandmother visit to discuss marriage arrangements; when the girl’s mother, oblivious to the incest, introduced her two children to the guests, “They are still like kids.”
Out of all the familiarities, the “They are still like kids,” would be the highpoint of the film. Burmese adults utter this phrase verbatim when describing youngsters they are familiar with—or at least, they firmly believe they are. The phrase represents the general insensitivity of the older Burmese generation towards the mental growth and emotional health of the younger generation. The obliviousness of the adults was further reinforced by the next scene where the girl silently watched on as her brother and the fiancé flirted away behind drawn curtains. Crestfallen yet unable to express her frustration, the girl returns to her bed. At the beginning of the film and in the synopsis, it was hinted at the girl’s possible struggle against her disadvantaged situation. But as the film nears its end, the girl seemed even more trapped, unable to expose the source of her lamentation and unable to express her pain. Just then two men came into her room and briskly took her mattress away. The mattress with the washed blood stain, the only evidence of their affair, also taken away all out of her control. The film ends with a loud bang and a blackout as the girl slams down on the flaying cockroach at her feet.
The cockroach appeared in two incidents in the film. When she first arrived home and at the end of the film. The girl was spooked by the cockroach during the first encounter. But by the end of the film that honest expressiveness was replaced by dull and heavy frustration. The cockroach became the least of her worries and even an outlet to vent her resentment to her situation. Although the main character in Cockroach never expressed her frustration—until the unfortunate cockroach—her suffocation was felt through the many points of familiarity that ultimately entraps the viewer as well. The movie successfully portrays the eternal tug-of-war between the social and generational values upheld by contemporary Burmese society (especially unfairly imposed upon Burmese women) and the private and personal emotions of the individual. We see this element of familiarity of the Burmese locality and social structure implemented and taken away in varying degrees in the rest of the two films.
Burn Boys----- Ethnic Rage
Burn Boys is about two Karen boys avenging their father, now a retired and crippled air-force officer, who raped their mother. If Burn Boys could be described in a single word, it is “satisfying.” The film opens with the two Karen brothers marching in unison towards their father’s house. In a militaristic tune, they chant “Mother, Father, Great Grandfather, Great Great Grandfather, 3rd Great Grandfather, 4th Great Grandfather. Son, Daughter, Grandchild, Great Grandchild, Great Grandchild, Great Great Grandchild, 3rd Great Grandchild, 4th Great Grandchild,” tracing the family lineage up and down. The brothers were also awkwardly dressed: traditional Karen shirts but with western pants, socks and shoes—hybrid boys born out of wedlock, a violent union of a Karen woman and an army man. Burn Boys has poetically depicted a sensible but absurd retaliation of a traumatic sexual assault making a point that such events do not conclude with just the perpetrator and the victim, but also equally effects the victim’s family and her descendants. The pain the Karen mother felt was inherited by her sons and that pain will trickle down to generations. “What did mother say?” one boy asked the other. “Pervert”, “Bastard.”
The boys reached the father’s house. The once vigorous air-force officer could now only make paper airplanes. The boys offered him “seawater”—a cocktail, and a bunch of corn, which the father ate hungrily like an animal. Then the boys helped the father bathe, then the torture session began. The father figure was reduced to an utterly pathetic shell of his former self. With tired eyes, he had flashbacks about a young Karen girl in a corn field who wanted to see the sea as his sons set him on fire. The story, as violent as it seems, in the end manages to humanize both the victims and the culprit; it made the viewer understand the victims’ rage more deeply. The fact that a story like this—where a rapist was avenged and burnt by the victims—was told on-screen was empowering. Burmese cinema definitely needs more of such films that talk about generational ethnic rage.
Estate-----Abstraction as language
Estate by Linn Htet Aung is an experimental film that expresses the sentiment of a son towards a dying father, recounting the time when the father used to kill and eat the neighborhood dogs. The film is based on a poem by Htet Oo Maung and is also narrated by the artist himself. For the average Burmese audience, this type of film might be difficult to understand and might require more than one watch. Despite being unapologetically experimental, the film still retains a narrative flow—a good balance, which is hard to find in the contemporary abstract cinema world. The film as a whole is an immersive experience, designed to draw the viewer deep into the story. The color palette is strictly black and white. The vertical grey bars run through the screen at all times, resembling somewhat of a broken TV. Somehow, it’s as if the viewer is trapped in the main character’s head. The film relies heavily on sound. All events and actions throughout the film are mostly indicated through sound effects: the opening of doors/windows, smoking, breathing, and later, killing and cutting of dogs, cleaning up and so on. The sound takes center stage in this film and the visuals occupy more of a supporting role, merely to drop clues of the story. The animation as a whole, though not technically sophisticated, utilizes the neat collage-like effect of layering—retaining a minimal, mysterious and muted ambiance. The calm of the blank grey screen and mundane audio was at times suddenly disrupted by a fast-paced monologue, dropping more visual hints, digging deeper and deeper into the main character’s trauma, thus, moving the story forward. Slowly, the abrupt imagery starts to connect with each other revealing the father’s habit of killing and eating the dogs in the neighborhood—first an open window and a dog amongst the waves, a head of a dog with flowers growing from its mouth, a picture of the Buddha on a construction backdrop, finally, the estate perched at the edge of a lake. Suddenly, the viewer realized that the story had been told from inside of the estate. The estate, also the main character’s mind where he was reliving those painful memories again and again; a memory, a nightmare, a theatre of absurdity. “Your father is gone. Are you still coming back next year?” someone asked the character and the scene fades to white. The film ends with the film crew interviewing a kid about the dog killings, resurfacing the viewers back to our own world and leaving the main character in his own.
Compared to the first two films, Estate is not as grounded in reality despite its curated narrative. Nonetheless, the film demonstrates the expressiveness of the Burmese language in depicting subjects pertaining to trauma.
Trauma is a delicate subject, and the language of depicting trauma is not universal. Taking elements from international films and simply implementing in Burmese narratives have always done more harm than good for Burmese cinema. Such quasi-westernized perspectives in popular Burmese films only ended up generalizing the Burmese experience they intend to represent. Hence, the language of Burmese trauma has yet to be thoroughly explored. The trauma in the Burmese world has only been felt, yet never publicly expressed nor recognized. The toxic culture of victim-blaming perpetrates through generations and genders and does irreversible damage to the victim as well as those who empathize with her. The character of the victim and the perpetrator is also abstracted when it should not be. These three films, however, have done a decent job in depicting Burmese trauma. In these three films, the victim is specified and the perpetrator is exposed.
Moving forward, Burmese cinema needs more Burmese-centric narratives and representations such as these three exemplary films and many others from the Wathann Film festival. Moreover, there should also be more substantial scholarship and active critiques on the thriving Burmese mainstream and art-film world in both Burmese and English. And hence, such is the purpose of this collaborative writing exercise.
ဆယ်ကြိမ်မြောက် ဝဿန်ရုပ်ရှင်ပွဲတော်မှ ရုပ်ရှင် (၃) ကား -- စာရေး/မြန်မာပြန်လေ့ကျင့်ခန်းတစ်ခု
မူရင်း- သက်သက်နွေးထွေး
မြန်မာဘာသာပြန် - မြင့်မောင်မောင်
ဒီဇင်ဘာ ၂ ၊ ၂၀၂၀
ဆယ်ကြိမ်မြောက် ဝဿန်ရုပ်ရှင်ပွဲတော် ကျင်းပအပြီးမှာတစ်ချို့ရုပ်ရှင်ကားတွေအကြောင်း ထပ်ဆင့် ဆွေးနွေးစရာတွေကျန်ခဲ့မယ်လို့ ခံစားမိပါတယ်။ ချဉ်းကပ် ဆွေးနွေးဖို့အတွက် ရွေးချယ်ထားတဲ့ ရုပ်ရှင်သုံးကားရှိပါတယ်။ ဒါတွေကတော့ Cockroach (dir: Sxar Kiss), Burn Boys (dir: Myat Thu Kyaw), and Estate (dir: Lin Htet Aung) တို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ကြည့်ရှုသူတွေကို တမူထူးတဲ့ ရှုထောင့်တွေ ရိုက်ကူးပြသထားတဲ့အတွက်ကြောင့် ဒီရုပ်ရှင်သုံးကားကို ရွေးချယ်ရခြင်းပဲ ဖြစ်တယ်။ ဒီရုပ်ရှင်တွေထဲမှာ တူညီတဲ့ ကျောရိုး theme တစ်ခုကို တွေ့ရပါတယ်။ ဒါကတော့ ထရော်မာ (trauma) အကြောင်းတွေပါပဲ။ သိုသိပ်ချုပ်တည်းထားရတဲ့ ထရော်မာ (ဒါကတော့ ကိုယ့်စိတ်ထဲကနေ အပြင်ကို ပြည့်ပြည့်ဝဝ ဖော်ပြလို့ မရနိုင်တဲ့စိတ်ခံစားချက် အခြေအနေမျိုးပါ။ ဘာသာစကားအားဖြင့်ရော အမူအရာအားဖြင့်ပါ လုံလောက်မှု မရှိဘူး။ နောက်ပြီး ဒါကို ဖြေရှင်းနိုင်ဖို့အတွက်လည်း လူမှုစနစ်တစ်ခုမှ ရှိမနေတာမျိုး။) ဒီရုပ်ရှင်သုံးကားထဲမှာ တွေ့ရတဲ့ ထရော်မာအမျိုးအစားက စိတ်ရဲ့အတွင်းပိုင်းထဲကနေ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်းခံစားရတဲ့ တကယ်ကိုအားကောင်းပြင်းထန်တဲ့အရာဖြစ်ပါတယ်။ အစကချိုပြီး ကြာလာတဲ့အခါ ချဉ်စုပ်စုပ်အရသာနဲ့အတူ ပုပ်သိုးသွားရတဲ့ စွဲလမ်းမှုအကြောင်းတစ်ခုကနေ ဇာတ်အိမ်တွေကို အရင်းတည်ထားပါတယ်။
Cockroach ရုပ်ရှင်မှာဆိုရင်တော့ အဆိုပါအကြောင်းအချက်ဟာ မွေးစားအစ်ကို ဆိုတဲ့ဇာတ်ကောင်ဖြစ်ပါတယ်။ Burn Boys နဲ့ Estate မှာတော့ အဖေ ဆိုတဲ့ ဇာတ်ကောင်နေရာဖြစ်ပါတယ်။ ဒီ ဇာတ်လမ်းတွေဟာ မြန်မာပြည်ထဲက လူနေမှုဘဝတွေကို အနည်းနဲ့အများ ထင်ဟပ်ပြနေတဲ့ ထိုးဇာတ်တွေပဲ ဖြစ်တယ်။ ဇာတ်ပြောတွေ၊ ဒီရုပ်ရှင်တွေထဲက အမြင်ဆိုင်ရာ အပြတွေ အရာဝတ္ထုတွေဟာ ကြည့်ရှုသူ 'မြန်မာ' ပရိသတ်တွေကို ရင်းနှီးပြီးသား အချိန်တစ်ခု၊ နေရာတစ်ခုမှာ၊ လက်ရှိလည်း နေထိုင်လျက်ရှိတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်အသိုက်အမြုံအကြောင်းကိုအမှတ်ရစေပါတယ်။ အနီးနားမှာ ဘယ်လောက်ပဲ ရှိနေပါစေ သိရုံသာသိပြီး အပြည့်အဝ ဘယ်တော့မှ နားလည်နိုင်မှာ မဟုတ်တဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်တွေအကြောင်းကိုလည်း မီးမောင်းထိုးပြထားတာဖြစ်တယ်။
(ဒီဆွေးနွေးမှုမှာ 'မြန်မာ' ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ လက်ရှိမြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ပထဝီအနေအထား နယ်နိမိတ်အတွင်း နေထိုင်ရှင်သန်ကြတဲ့ လူသားအားလုံးကို ဆိုလိုခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ လူမျိုးစုတစ်စု၊ ယဉ်ကျေးမှုတစ်ခုကိုပဲ သီးခြားကန့်သတ်ပြောဆိုခြင်းမဟုတ်ကြောင်း ရှင်းလင်း ပြောကြားလိုပါတယ်။)
ရွေးချယ်ထားတဲ့ အဆိုပါရုပ်ရှင်သုံးကားမှာဆိုရင် သိုသိပ်ချုပ်တည်းထားရတဲ့ ထရော်မာတွေကို ရုပ်ရှင်တစ်ကားစီမှာ ပုံစံတစ်မျိုးစီဖြင့်ပြသထားပါတယ်။ Cockroach ဟာ လက်တွေ့အဆန်ဆုံး သရုပ်ဖော်မှု ၊ Burn Boys ကတော့ ဒါဒါပြဇာတ်ဆန်ပြီး ဆာရီရယ်(surreal) ဖြစ်ပါတယ်။ Estate ရုပ်ရှင်ကတော့ ဇာတ်ပြောစီးဆင်းပုံတွေကို အထူးပြုလုပ်ပြီး (အားမနာတမ်း) စမ်းသပ်ပြုလုပ်ထားတဲ့ အိတ်ဇ်ပရီမန်တယ် (Experimental) လက်ရာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်မို့ လက်တွေ့ဆန်တဲ့ သရုပ်ဖော်မှုကစပြီး ပြဇာတ်ဆန်ဆန် အပြ၊ နောက်ပြီး စမ်းသပ်လက်ရာ စသည်ဖြင့် အဆင့်ဆင့် ဆွေးနွေးသွားမှာ ဖြစ်တယ်။
Cockroach ---- အကျွမ်းတဝင်ရှိတာတွေရဲ့ ခံစားချက်ပိတ်လှောင်မှု
Cockroach ရုပ်ရှင်ကားကတော့ မွေးစားအစ်ကိုနဲ့ ငြိစွန်းမိတဲ့ မိန်းကလေးတစ်ယောက်အကြောင်းကို ရိုက်ကူးထားတဲ့ လက်ရာတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ မကြာခင်မှာပဲ အစ်ကိုဖြစ်သူဟာ အမျိုးသမီးတစ်ယောက်နဲ့ လက်ထပ်တော့မှာ ဖြစ်တဲ့အတွက် အဲ့ဒီအစ်ကိုရဲ့ မင်္ဂလာဆောင်နဲ့ ပတ်သက်ပြီး မိန်းကလေးရဲ့ တုံ့ပြန်မှုကို ပြသထားတာ ဖြစ်တယ်။ ဒီရုပ်ရှင်အပေါ် မြန်မာပရိသတ် ကြည့်ရှုသူများရဲ့ အကျွမ်းတဝင်ရှိနိုင်မှုဟာ ဒီလက်ရာရဲ့ အနှစ်သာရပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ (သာမန် မြန်မာလူလတ်တန်းစားတွေရဲ့ တိုက်ခန်းနေဘဝတွေမှာ ဖြစ်ပျက်နေတဲ့ အတွေ့အကြုံတွေ၊ အသံတွေ၊ အခြေအနေတွေ။ ဒီ မြို့ပြယဉ်ကျေးမှုနဲ့ စိမ်းသူ တစ်ယောက်ယောက်သာ ကြည့်ခဲ့မယ်ဆိုရင်တော့ ဒါတွေကို သတိမထားမိဘဲ အလွယ်တကူ ကျော်သွားပါလိမ့်မယ်)
ရုပ်ရှင်အဆုံးထိအောင်ရောက်သွားတဲ့ ထိရောက်တဲ့ မြင်ကွင်းအချိတ်အဆက်တွေကို မိန်းကလေးတိုက်ခန်းထဲ ဝင်သွားတာနဲ့ စတင်ထားပါတယ်။ မိန်းကလေးရဲ့ သံပန်းတံခါးကို ပိတ်၊ တံခါးမကြီးကို ဖွင့်ပြီး ဝင်လာတာ၊ ပြီးတော့ သူ့ရဲ့ အမေကို "အမေရေ သမီးရဲ့စောင် ဘယ်မှာလဲ" လို့ လှမ်းမေးလိုက်တာ၊ အစ်ကိုဖြစ်သူက "အမေ သားကို ဒါလေးလုပ်ပေးပါလား" ဆိုပြီး အမေဖြစ်သူကို အင်္ကျီကြယ်သီးတပ်ပေးဖို့ ပြောတာ၊ ဒီဘက် မိန်းကလေးအိမ်မှာ မင်္ဂလာကိစ္စဆွေးနွေးနေတဲ့ အချိန်မှာပဲ ဘေးခန်း လင်မယားက ခုနစ်အိမ်ကြား ရှစ်အိမ်ကြား ရန်ဖြစ်ဆူညံနေတာ (နောက်ဆုံး မိန်းမဖြစ်သူကို ကန်ကျောက်နှင်ချနေတာတွေ)၊ အမေဖြစ်သူက မိမိရဲ့ ကလေးတွေကို ဧည့်သည် သတို့သမီးနဲ့ အဘွားဖြစ်သူကို မိတ်ဆက်ပေးတဲ့အခါ သူ့သားနဲ့ သမီးက အခုထက်ထိ “ကလေးတွေလိုပဲ” လို့ ပြောလိုက်တာတွေက ကြည့်ရှုသူမြန်မာလူမျိုးတွေနဲ့ အကျွမ်းတဝင်ဖြစ်ပြီးသား လူနေမှုစရိုက်အခြေအနေတွေ ဖြစ်တယ်။
မြန်မာလူငယ်တွေအတွက် ရုပ်ရှင်ရဲ့ အထိဆုံး အပိုင်းက အမေဖြစ်သူရဲ့ "သူတို့က ကလေးတွေလိုပဲ” ဆိုတဲ့ ဒိုင်ယာလော့ဂ် ပဲ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။ မြန်မာလူကြီးအများစုက မိမိရင်းနှီးချစ်ခင်တဲ့ လူငယ်တွေအကြောင်းပြောတဲ့အခါ ဒီစကားလုံးကို သုံးလေ့ရှိတယ်။ ဒီစကားလုံးတွေက လူငယ်တွေရဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာဖွံ့ဖြိုးမှုနဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးတို့အပေါ် လူကြီးတွေရဲ့ နားမလည်မှုကို ဖော်ပြနေပါတယ်။ နောက်ဇာတ်ဝင်ခန်းမှာတော့ မိန်းကလေးက သူမအစ်ကိုနဲ့ ဇနီးလောင်းတို့ ကျီစယ်နေတာကို လိုက်ကာနောက်က မြင်နေတဲ့ အဖြစ်အပျက်ဟာ လူကြီးတွေရဲ့ “ကလေးတွေလိုပဲ”လို့ သူတို့ သတ်မှတ်ထားကြတဲ့ လူငယ်တွေအကြောင်း အပြည့်အဝ မသိမှုကို ပိုပြီး ထင်သာမြင်သာ ရှိစေပါတယ်။
မိန်းကလေးဟာ သူမရဲ့ ကပျက်ယပျက်လုပ်ချင်တဲ့စိတ်ကို ထုတ်ပြဖို့ မတတ်သာသေးတာကြောင့် သူမရဲ့ အိပ်ရာဆီပဲ ပြန်လာခဲ့ပါတယ်။ရုပ်ရှင်ရဲ့ အစပိုင်းနဲ့ တစ်ကားလုံး အနှစ်ချုပ်ထဲမှာ မိန်းကလေးဟာ သူမရဲ့ အားနည်းနုံချာတဲ့ အခြေအနေထဲက ရုန်းထွက်လိုမှုကို အရိပ်အမြွက်ပြ ထားတယ်။ ရုပ်ရှင်ဟာ အဆုံးကို တဖြည်းဖြည်း ရောက်လာတဲ့အခါမှာတော့ မိန်းကလေးဟာ ပိုပြီး ထွက်ပေါက်မဲ့လာဟန်ရှိတယ်။ သူမရဲ့ ခံပြင်းဝမ်းနည်းမှုကို ဖော်ပြဖို့ရာ မစွမ်းနိုင်၊ သူမရဲ့ နာကျင်မှုကို ပြောပြဖို့ရာ မတတ်သာ။
အဲ့ဒီနောက်တော့ အခန်းထဲကို လူနှစ်ယောက်ဝင်လာပြီး သူမရဲ့ မွေ့ရာကို သယ်ထုတ်သွားကြတယ်။မွေ့ရာပေါ်က လျှော်ထားပြီး စွန်းနေသေးတဲ့ သွေးကွက်၊ သူတို့နှစ်ယောက် ငြိစွန်းမှုရဲ့ တစ်ခုတည်းသော လက်ကျန် သက်သေကိုလည်း သူမ သဘောဆန္ဒမပါဘဲ အဝေးကို ယူဆောင်သွားကြပြန်တယ်။မိန်းကလေးဟာ သူ့ ခြေထောက်နားက ပိုးဟပ်ကိုလက်နဲ့ ဖိသတ်လိုက်တဲ့ အချိန်မှာပဲ ကျယ်လောင်တဲ့အသံနဲ့အတူ မဲမှောင်ကျသွားပြီး ရုပ်ရှင်က အဆုံးသတ်သွားပါတယ်။
ဒီဇာတ်ကားရဲ့ ခေါင်းစဉ်ဖြစ်တဲ့ ပိုးဟပ်ကို ဇာတ်ကားမှာ နှစ်နေရာတွေ့ရပါတယ်။ မိန်းကလေးအိမ်ထဲ ဝင်ဝင်ချင်းနဲ့ ဇာတ်ကားရဲ့အဆုံး ဖိသတ်လိုက်တဲ့အချိန် မှာပါ။ ပိုးဟပ်နဲ့ ပထမအတွေ့မှာ မိန်းကလေးဟာ ကြောက်လန့်သွားခဲ့တယ်။ဇာတ်သိမ်းပိုင်းမှာတော့ပိုးဟပ်ဟာ မိန်းကလေးအတွက် အနှောင့်အယှက်တောင် မဟုတ်တော့ဘဲ စိတ်ထွက်ပေါက် တစ်ခုဖြစ်လာပါတော့တယ်။ Cockroach ရုပ်ရှင်ထဲက အဓိကဇာတ်ကောင်ဟာ သူမရဲ့ ဝမ်းနည်းပူဆွေးမှုကို ဘယ်သောအခါမှ (ကံဆိုးလှတဲ့ပိုးဟပ် ရောက်မလာခင် အထိ) ထုတ်မပြခဲ့ပေမယ့် သူမရဲ့ မွန်းကျပ်မှုကို ကြည့်ရှုသူမြန်မာပရိတ်သတ်နဲ့ အကျွမ်းတဝင်ရှိတဲ့ လူနေမှုစရိုက်နဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်အနေအထား ပြယုဂ်တွေ မှတစ်ဆင့် ဇာတ်ကားတစ်လျှောက်လုံး ဖြန့်ကျက်ခံစားရပါတယ်။ အဲ့ဒီ အကျွမ်းတဝင်ရှိမှုတွေက ကြည့်ရှုသူတွေကိုပါ ပိတ်လှောင်ထားလိုက်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ရန်ကုန်မှာ သာမန်နေထိုင်သူလူငယ်တစ်ဦး (အထူးသဖြင့် မြန်မာအမျိုးသမီးတွေ) ရဲ့ သားသမီးဆိုင်ရာတာဝန်တွေ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ သတ်မှတ်ချက်တွေ မိသားစုဆိုင်ရာ ဂုဏ်သိက္ခာစောင့်ထိန်းရမှုတွေ နဲ့ မိမိ ကိုယ်ပိုင်ခံစားချက်တို့ရဲ့ ပြင်းထန်တဲ့လွန်ဆွဲတိုက်ပွဲကို Cockroach ဇာတ်ကားကအောင်မြင်စွာ ပြသထားနိုင်ပါတယ်။
Burn Boys ---- တိုင်းရင်းသားတွေရဲ့ နာကျည်းမှုဒေါသ
Burn Boys ရုပ်ရှင်ရဲ့ ဇာတ်လမ်းအကြောင်းကတော့ အမေဖြစ်သူကို အဓမ္မပြုကျင့်ခဲ့တဲ့ သူတို့ရဲ့အဖေကို လက်စားချေကြတဲ့ ကရင်ကောင်လေးနှစ်ယောက် အကြောင်းဖြစ်ပါတယ်။ သူတို့ရဲ့ အဖေဟာ အခုတော့ အငြိမ်းစားယူသွားပြီဖြစ်တဲ့ လေတပ်က အရာရှိဟောင်းတစ်ယောက် ဖြစ်တယ်။ဒီရုပ်ရှင်ကိုသာ စကားတစ်လုံးတည်းနဲ့ ဖော်ပြလို့ရမယ်ဆိုရင် အဲ့ဒါကတော့ အလွန် ကျေနပ်အားရဖို့ကောင်းတယ် ဆိုတာပါပဲ။ ရုပ်ရှင်ရဲ့အဖွင့်ကို ကရင်ကောင်လေးနှစ်ယောက် သူတို့အဖေ အိမ်ဆီကို ဘယ်ညာချီတက်သွားတာကနေ စတင်ထားပါတယ်။
'အမိ၊ အဖ၊ ဘိုး၊ ဘွား၊ ဘေး၊ ဘီ၊ ဘင်။ သား၊ သမီး၊ မြေး၊ မြစ်၊ တီ၊ တွတ်၊ ကျွတ်' ဆိုပြီး မျိုးရိုးအစဉ်ကို စစ်ချီတေးလိုမျိုး သူတို့ သီဆိုနေကြတယ်။
ညီအစ်ကိုနှစ်ယောက်ဟာ ပုံပန်းမကျ ဝတ်ဆင်ထားတယ်။ ကရင်ရိုးရာအင်္ကျီနဲ့ အောက်မှာ အနောက်တိုင်း ဘောင်းဘီ၊ ခြေအိတ်နဲ့ ဖိနပ်ကို စီးထားတယ်။ စစ်သားနဲ့ ကရင်အမျိုးသမီးတို့ရဲ့ နာကျင်စက်ဆုပ်ဖွယ် ရေစက် ကနေ မွေးဖွားလာခဲ့တဲ့ ကပြားကောင်လေးနှစ်ယောက်။ Burn Boys ဟာ နာကျည်းဖွယ် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အမြတ်ထုတ်ခံရမှုကို စိတ္တဇဆန်ဆန် လက်တုံ့ပြန်တဲ့အကြောင်းကို သရုပ်ဖော်ထားတာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ဒီလို အဖြစ်အပျက်မျိုးဟာ ကျူးလွန်သူနဲ့ ကျူးလွန်ခံရသူမှာပဲ အဆုံးသတ်သွားတာမဟုတ်ဘဲ ကျူးလွန်ခံရသူရဲ့ မိသားစု နဲ့ သားမြေးစဉ်ဆက်မှာပါ အဆိုပါ အဖြစ်အပျက်ဟာ အညီအမျှ သက်ရောက်နေ ကြောင်းကို ရုပ်ရှင်က ဖော်ပြထားတာဖြစ်တယ်။ကရင်အမျိုးသမီး မိခင်ရဲ့ ခံစားရတဲ့ နာကျင်မှုကို သူ့ရဲ့ သားတွေက ဆက်ခံသွားရပြီး ဆွေစဉ်မျိုးဆက် ဆက်လက်စီးဆင်းသွားပါလိမ့်မယ်။
"အမိုးကဘာမှာလိုက်လဲ" ကောင်လေးတစ်ယောက်က တစ်ခြားတစ်ယောက်ကို မေးလိုက်တယ်။ "နှာဘူးကောင်", "လင်ကောင်မပေါ် သား" ။
ညီအစ်ကိုနှစ်ယောက်ဟာ အဖေ့အိမ်ကို ရောက်လာတယ်။
တစ်ချိန်က အားမာန်အပြည့်နဲ့ လေသူရဲကြီးက အခုတော့ စက္ကူလေယာဉ်ပျံလေးတွေပဲ လုပ်နိုင်ရှာတော့တယ်။ညီအစ်ကိုနှစ်ယောက်က သူတို့အဖေကို 'ပင်လယ်ရေ' ကော့တေးလ် တိုက်တယ်။ ပြီးတော့ သူတို့ယူလာတဲ့ ပြောင်းဖူးအစည်းကို ပြုတ်တယ်။ အဖေဟာ ပြောင်းဖူးကို တိရစ္ဆာန်တစ်ကောင်လိုပဲ အငမ်းမရ စားတယ်။ စားပြီးတော့ ညီအစ်ကိုနှစ်ယောက်က သူတို့အဖေကို ရေချိုးမလားလို့မေးလိုက်တယ်။ နောက်တော့ သူတို့ရဲ့ နှိပ်စက်တဲ့ အစီအစဉ်ကို စတင်တယ်။ အဖေရဲ့ ပုံပန်းသွင်ပြင်က နဂိုရှိရင်းစွဲကနေ လုံးလုံး သနားဖို့ကောင်းတဲ့ ဟန်ပန်အဖြစ် ရောက်ရှိလို့သွားတယ်။
နောက်ဆုံးမှာ သူ့ရဲ့ သားတွေ သူ့ကို မီးရှို့လိုက်တဲ့အချိန် သူဟာ ပြောင်းဖူးခင်းထဲက ပင်လယ်ကို မြင်ချင်နေခဲ့တဲ့ ကရင်ကောင်မလေးတစ်ယောက်အကြောင်းကို သူ့ရဲ့ နာကျင်နေတဲ့ မျက်လုံးတွေထဲမှာ ပြန်လည် မြင်ယောင်လာပါတယ်။
မြင်ရတဲ့အတိုင်း ရက်စက်လှတဲ့ ဇာတ်လမ်းအဆုံးသတ် ဖြစ်ပေမယ့်လည်း ကျူးလွန်သူရော ကျူးလွန်ခံရသူကိုပါ လူသားတစ်ယောက်အနေနဲ့ ပေါ်လွင်အောင် မီးမောင်းထိုးပြထားတာ ဖြစ်တယ်။ ကျူးလွန်ခံရသူတွေရဲ့ ဒေါသကို ပိုပြီး နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း နားလည်လာစေတယ်။ မုဒိမ်းပြုကျင့်သူကို ပြုကျင့်ခံရသူတို့က မီးရှို့လက်စားချေလိုက်တဲ့ ဒီလိုမျိုး ဇာတ်လမ်းတစ်ခုကို ဖန်သားပြင်မှာ မြင်ရတာဟာ (တိုင်းရင်းသားတွေရဲ့ ရှုထောင့်ကပဲ ဖြစ်ဖြစ်၊ လူသားရှုထောင့်ကပဲ ဖြစ်ဖြစ် ကြည့်ရှုလိုက်တဲ့အခါ) အလွန်တာပါ တယ်။ ပါဝါကြီးပါတယ်။
မြန်မာ့ရုပ်ရှင်လောကမှာ ဒီလိုမျိုး တိုင်းရင်းသား မျိုးဆက်တွေရဲ့ ဖိနှိပ်ခံထားရတဲ့ ဒေါသ၊ စိတ်အဟုန်ကို ဖော်ပြ ပြောပြနိုင်တဲ့ ရုပ်ရှင်မျိုးတွေ အများအပြား လိုအပ်တာတော့ အသေအချာပဲဖြစ်ပါတယ်။
Estate ---- 'Abstraction' သဘောတရားကို ဘာသာစကားတစ်ခုအနေဖြင့် တင်ပြခြင်း
လင်းထက်အောင်ရဲ့ Estate ရုပ်ရှင်ကတော့ သားဖြစ်သူရဲ့ သေဆုံးခါနီးဖခင်အပေါ် ရှိတဲ့ စိတ်ခံစားချက်ကို ဖော်ပြတဲ့ အိပ်စပရီမန်တယ် (Experimental) ရုပ်ရှင်လက်ရာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဘဝရဲ့ နောက်ဆုံးအချိန်ကိုရောက်နေတဲ့ ဖခင်ရဲ့ဘဝမှာ အိမ်အနီးနားက ခွေးတွေကို သတ်ဖြတ်စားသောက်ခဲ့တဲ့ အချိန်တွေအကြောင်း သားဖြစ်သူက အသေးစိတ် ပြန်ရေရွတ်နေတာ ဖြစ်တယ်။
ဒီရုပ်ရှင်ဟာ ကဗျာဆရာ ထက်ဦးမောင်ရဲ့ ကဗျာပေါ် အခြေခံထားပြီးနောက်ခံဇာတ်ကြောင်းပြောသူ အနေနဲ့ လည်း ကဗျာရေးသူကိုယ်တိုင် ပါဝင်ထားတာဖြစ်တယ်။ သာမန်ကြည့်ရှုသူ မြန်မာပရိသတ်အနေနဲ့တော့ ဒီရုပ်ရှင်ဟာ နားလည်ဖို့ရာ ခက်ခဲနိုင်ပါတယ်။ တစ်ခေါက်ထက်ပိုပြီး ကြည့်ဖို့လည်း လိုချင်လိုပါလိမ့်မယ်။ ကြည့်သူကို အားမနာတမ်း ပြုလုပ်ထားတဲ့ experimental လက်ရာဖြစ်ပေမယ့်လည်း ရုပ်ရှင်ဟာ ဇာတ်လမ်းအသွားအလာကို ထိန်းထားပါတယ်။ ဆိုလိုတာက လက်ရှိ ကွန်တမ်ပိုရာရီ (Contemporary) စမ်းသပ်ရုပ်ရှင်နယ်ပယ်မှာ ရှာတွေ့ဖို့ခက်တဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့ ဟန်ချက်တစ်ခုကို ဒီရုပ်ရှင်ထဲမှာ တွေ့ရပါတယ်။
ရုပ်ရှင်တစ်ခုလုံးအနေနဲ့ပြောရရင်တော့ ရုပ်ရှင်တစ်လျှောက်လုံးမှာ နစ်မျောသွားရတဲ့ ခံစားမှု အတွေ့အကြုံကို ရရှိပါတယ်။ ကြည့်သူကို ဇာတ်လမ်းထဲ ထဲထဲဝင်ဝင် ဝင်ရောက်သွားအောင် ဆွဲနှစ်ဖို့အတွက် ဒါရိုက်တာဟာ အကွက်ကျကျ စီစဉ်ထားတယ်။ ကာလာကတော့ အဖြူ အမည်းကာလာကို အသုံးပြုထားပါတယ်။ မီးခိုးရောင် ဒေါင်လိုက် အစင်းကြောင်းတွေဟာ ရုပ်ရှင်ရဲ့ မျက်နှာပြင်တစ်လျှောက်မှာ တစ်ချိန်လုံး ရွေ့လျားနေတယ်။ ခပ်ဆင်ဆင်ပြောရရင်တော့ ပျက်နေတဲ့ တီဗီတစ်လုံးရဲ့ ဖန်သားပြင်လိုဖြစ်နေတယ်။ ဒါ့ကြောင့် ကြည့်သူဟာ အဓိကဇာတ်ကောင်ရဲ့ ခေါင်းထဲမှာ ပိတ်မိနေတဲ့ ခံစားချက်မျိုးဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ ရုပ်ရှင်တစ်ကားလုံးဟာ အသံတွေပေါ်မှာပဲ အဓိက မှီတည်ထားပြီး ရုပ်ရှင်တစ်လျှောက်လုံး အဖြစ်အပျက်တွေ အပြုအမူတွေအားလုံးကို အဓိကအားဖြင့် အသံပြုလုပ်ချက်တွေနဲ့ပဲ ညွှန်ပြ ပြောဆိုသွားတာ ဖြစ်တယ်။ တံခါးတွေ ပြတင်းပေါက်တွေ ဖွင့်တာ၊ ဆေးလိပ်သောက်တာ၊ အသက်ရှူတာ ပြီးတော့ နောက်ပိုင်းမှာ ခွေးတွေကို သတ်တာ ခုတ်ထစ်ဖြတ်တောက်တာ၊ ပြီးတော့ ခုတ်ထစ်ဖြတ်တောက်ပြီးတဲ့ နေရာကို ရှင်းလင်းတာ စတာတွေကိို အသံကပဲ ဒီရုပ်ရှင်ရဲ့ ပင်မကျောရိုးနေရာကို ယူပေးထားတာဖြစ်ပါတယ်။ အမြင်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြယုဂ်တွေဟာ ဇာတ်လမ်းရဲ့ သဲလွန်စတွေကိုချပေးပြီး ဇာတ်လမ်းကို ထောက်ပံ့တဲ့ နေရာကို ပိုယူပါတယ်။ အန်နီမေးရှင်းကတော့ နည်းပညာအရ ခက်ခဲနက်နဲတာမျိုး မဟုတ်ပေမယ့် သပ်ရပ်တဲ့ ကော်လာ့ခ်ျ (collage) ပုံစံတွေကို အသုံးပြုထားတယ်။ ကျစ်ကျစ်လစ်လစ် ရှိတယ်။ ပဟေဠိဆန်ဆန် နားလည်ရခက်ပြီး ဆိတ်ညံတဲ့ ဝန်းကျင်တစ်ခုကို ထိန်းထားတယ်။
မီးခိုးရောင်မျက်နှာပြင် အချိန်ကာလ နဲ့ ငြိမ်သက်သံတွေ ကြားထဲကို ဇာတ်ပြောသံအမြန်တွေ၊ အမြင်ဆိုင်ရာသဲလွန်စချပေးတာတွေ၊ အဓိကဇာတ်ကောင်ရဲ့ စိတ်ပိုင်းထရော်မာတွေထဲကို နက်သထက် နက်အောင် တူးဖော်တာတွေက ရုတ်တရက် ဝင် ဝင်လာပြီး ဇာတ်လမ်းကို ရှေ့ဆက်သယ် ဆောင်သွားပါတယ်။ တဖြည်းဖြည်းနဲ့ လျှပ်တပြက်ရုပ်ပုံတွေဟာ ဖခင်ဖြစ်သူရဲ့ အိမ်နီးနားက ခွေးတွေကို သတ်ပြီး စားသောက်တဲ့ အကျင့်တွေကို ပေါ်လွင်အောင် ပြသရင်းနဲ့ တစ်ခုနဲ့တစ်ခု စပြီး ဆက်နွယ်လာပါတယ်။ ပထမဆုံးအနေနဲ့ ဖွင့်ထားတဲ့ ပြတင်းပေါက်နဲ့ လှိုင်းတွေကြားထဲ ရောက်နေတဲ့ ခွေးတစ်ကောင်၊ ပါးစပ်ကနေ ပန်းတွေထွက်လာတဲ့ ခွေးခေါင်း၊ ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းခွင် နောက်ခံပေါ်က ဗုဒ္ဓရဲ့ ဓာတ်ပုံဘောင်၊ နောက်ဆုံးအနေနဲ့ကတော့ ရေကန် အစွန်းပေါ်က အမွေဆိုင် အိမ်။
အမွေဆိုင်အိမ်၊ နာကျင်ဖွယ် အမှတ်တရတွေထဲ ထပ်ခါ ထပ်ခါ ပြန်လည်နေထိုင်နေရတဲ့ အဓိကဇာတ်ကောင်ရဲ့ စိတ်၊ အမှတ်တရ၊ အိပ်မက်ဆိုး၊ အဓိပ္ပာယ်မဲ့ ပြဇာတ် အစရှိတဲ့ ဇာတ်လမ်းကို ဒီအမွေဆိုင်အိမ်ကြီးထဲ ကနေပဲကြည့်ရှုလိုက်ရပါလားကို ကြည့်ရှုသူက ရုတ်တရက် သဘောပေါက်လာပါတယ်။
"မင်း အဖေ မရှိတော့ဘူးဆိုတော့ နောက်နှစ် မင်း ပြန်လာဦးမှာလား" လို့ ဇာတ်ကောင်ကို တစ်ယောက်ယောက်က မေးလိုက်တယ်။ ပြီးတော့ မြင်ကွင်းဟာ ဖြူဖျော့လာပါတယ်။
အဓိကဇာတ်ကောင်ကို သူ့အတိုင်းထားလိုက်ပြီး ကြည့်ရှုသူတွေကို သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ကမ္ဘာထဲကို ပြန်လည်ခေါ် ဆောင်လာတယ်။ အဲ့ဒီအချိန်ပဲ ရုပ်ရှင်အဖွဲ့ဝင်တစ်ယောက်ကနေပြီး ခွေးသတ်တဲ့ အကြောင်းနဲ့ ပတ်သက်တာတွေကို ကလေးတစ်ယောက်ကို အင်တာဗျူးလုပ်ရင်းနဲ့ ရုပ်ရှင်ကို အဆုံးသတ်ထားပါတယ်။
ပထမ ရုပ်ရှင်ကားနှစ်ခုနဲ့ ယှဉ်လိုက်တဲ့အခါ Estate မှာသူ့ရဲ့ ဇာတ်ပြောပုံစံရှိပေမယ့်လို့ သဘာဝဆန်ဆန် မြင်တွေ့နေကျ အရာလိုတော့ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒါပေမယ့် ဒီရုပ်ရှင်မှာ မြန်မာလူနေမှုဆိုင်ရာ ထရော််မာနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့အရာတွေကို ပြောဆိုခြင်းမှာ မြန်မာဘာသာစကားရဲ့ ဖော်ပြပုံ ထိရောက်မှုကို အသေအချာ တွေ့မြင်နိုင်ပါတယ်။
ထရော်မာဆိုတာဟာ အထိအရှလွယ်တဲ့ အကြောင်းအရာဖြစ်တယ်။ အဲ့ဒီ ထရော်မာကို ဘာသာစကားနဲ့ ပုံဖော်ဖို့ဆိုတာက အကြွင်းမဲ့ ဖော်ပြလို့ မရနိုင်ပါဘူး။
နိုင်ငံတကာ ရုပ်ရှင်တွေထဲက အကြောင်းအရာတွေကို ယူပြီး အလွယ်တကူပဲ မြန်မာဇာတ်ပြောထဲမှာ အစာသွပ်ပြုလုပ်ခြင်းဟာ မြန်မာရုပ်ရှင်နယ်ပယ်အတွက် ကောင်းတာထက် ဆိုးတာကိုသာ ပိုလို့ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ နာမည်ကြီး မြန်မာရုပ်ရှင်တွေထဲက ဒီလို တစ်ဝက်တစ်ပျက်အနောက်တိုင်းအမြင်တွေဟာ သူတို့ တင်ပြချင်တဲ့ မြန်မာ့တွေ့ကြုံခံစားမှုကို အပေါ်ယံယှက်ပြခြင်းမျိုးနဲ့သာ အဆုံးသတ်သွား စေပါတယ်။ မြန်မာလူနေမှု ထရော်မာ အတွက် ဘာသာစကားကို အလုံးစုံရှာဖွေမဖော်ထုတ်ရသေးပါဘူး။ မြန်မာလူနေမှုဝန်းကျင်ထဲက ထရော်မာဆိုတာ ခံစားရုံသာ ခံစားနေကြရပြီး ပြင်ပကို ထုတ်ဖော်ပြလို့ မရ အသိအမှတ်လည်း ပြုမခံကြရတဲ့ အရာမျိုးအဖြစ်သာ ရှိပါတယ်။ ဒီလို ကျူးလွန်ခံရသူကိုပဲ အပြစ်ဖို့တဲ့ အဆိပ်အတောက် ယဉ်ကျေးမှုဟာ မျိုးဆက်အလိုက် လိင်ကွဲပြားမှုအလိုက် ကျူးလွန်ခံနေရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ကျူးလွန်ခံရသူကိုရော သူနဲ့အတူ မျှဝေခံစားသူကိုပါ ဘယ်တော့မှ ပြန်မကောင်းနိုင်တဲ့ ပျက်ဆီးဆုံးရှုံးမှုကို ပေးစွမ်းပါတယ်။
ဒီရုပ်ရှင်သုံးကားလုံးဟာ ကျူးလွန်သူနဲ့ ကျူးလွန်ခံရသူကို အတွေးထည်(Concept) တစ်ခုအနေနဲ့ ဖော်ပြခြင်းမျိုးမဟုတ်ဘဲ တကယ့်ဘဝ ပတ်ဝန်းကျင်မှာ ရှိတဲ့ လူသားတစ်ယောက်အနေနဲ့ ကရိုက်တာဖွဲ့ ချပြခြင်းမျိုးဖြစ်တယ်။ မြန်မာလူနေမှုဝန်းကျင်ရဲ့ ထရော်မာတို့ကို ပုံဖော်ပြတဲ့နေရာမှာ လက်ခံနိုင်လောက်ပြီး သင့်တင့်လျောက်ပတ်တဲ့ လက်ရာတစ်ခုကို ပြုလုပ်ထားကြတဲ့ ရုပ်ရှင်တွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
ရှေ့ဆက်ပြီး မြန်မာ့ရုပ်ရှင်နယ်ပယ်မှာ ယခုဆွေးနွေး သွားတဲ့ရုပ်ရှင်သုံးကားအပါအဝင် ဝဿန်ရုပ်ရှင်ပွဲတော်မှ မြန်မာလူနေမှုဝန်းကျင်ကိုအခြေပြု ဖော်ပြရိုက်ကူးထားတဲ့ ရုပ်ရှင်တွေလိုမျိုး လက်ရာတွေ အများအပြား လိုအပ်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် မြန်မာ့* မိန်းစထရင်းရုပ်ရှင်တွေ၊ Art-film လက်ရာတွေနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ စနစ်တကျဝေဖန်ဆွေးနွေး ချက်တွေကို မြန်မာလိုရော အင်္ဂလိပ်လိုပါ ပိုမိုရေးသားဆွေးနွေးသင့်ပါတယ်။ ဒါ့ကြောင့်လည်း ဒီအရေးအသား လေ့ကျင့်ခန်းလေးကို မြန်မာလိုရော အင်္ဂလိပ်လိုပါ ရေးသားရခြင်းဖြစ်တယ်လို့ ပြောကြားရင်း နိဂုံးချုပ်အပ်ပါတယ်။
(Images are screenshots from film trailers.)